Η κοπή της Πρωτοχρονιάτικης Πίτας έχει συνδεθεί ίσως από
τον 5ο
- 6o αι με την μνήμη του Μεγάλου Βασιλείου. Όμως μέσα στους αιώνες η
άγνοια του κόσμου πρόσθεσε μύθους που προσβάλλουν και τον ίδιο τον Άγιο
και εκείνους οι οποίοι τον τιμούν.
Κυκλοφορεί μέχρι σήμερα ο περίεργος θρύλος ότι δήθεν ο Μέγας Βασίλειος που διαχειριζόταν ολόκληρο συγκρότημα ευαγών ιδρυμάτων, έκανε έρανο και μάζεψε ολόκληρο θησαυρό χωρίς να κρατήσει αποδείξεις. Και όταν χρειάστηκε να τα επιστρέψει αναγκάστηκε να τα μοιράσει σε πίτες «κι' ό,τι πέσει στον καθένα ». Αυτή η ασεβής ανακρίβεια παραδίδεται από στόμα σε στόμα.
Ποια είναι όμως η αλήθεια για το ωραίο έθιμο της Πρωτοχρονιάτικης Πίτας;
Υποστηρίζεται από πολλούς ότι το έθιμο έχει τις ρίζες του στα Ελληνικά Κρόνια (αγροτικές γιορτές προς τιμήν του Θεού Κρόνου). Ήταν οικογενειακή γιορτή στο τέλος της συγκομιδής των καρπών. Στο στρωμένο γιορτινό τραπέζι συνέτρωγαν όλοι - μαζί και οι δούλοι. Φαίνεται ότι μετά το γεύμα μοιράζονταν μικρά ψωμάκια ή πίτες μέσα στις οποίες έβαζε η νοικοκυρά ένα κομμάτι στάχυ, έναν καρπό, ή ακόμη και ένα ομοίωνα αλόγου. Όλοι εύχονταν, το στάχυ που τους έτυχε ή ο καρπός να αυξήσει την σοδειά τους. και αν τύχαιναν ομοίωμα ζώου, το θεωρούσαν καλό οιωνό για τα ζώα που έτρεφαν.
Κυκλοφορεί μέχρι σήμερα ο περίεργος θρύλος ότι δήθεν ο Μέγας Βασίλειος που διαχειριζόταν ολόκληρο συγκρότημα ευαγών ιδρυμάτων, έκανε έρανο και μάζεψε ολόκληρο θησαυρό χωρίς να κρατήσει αποδείξεις. Και όταν χρειάστηκε να τα επιστρέψει αναγκάστηκε να τα μοιράσει σε πίτες «κι' ό,τι πέσει στον καθένα ». Αυτή η ασεβής ανακρίβεια παραδίδεται από στόμα σε στόμα.
Ποια είναι όμως η αλήθεια για το ωραίο έθιμο της Πρωτοχρονιάτικης Πίτας;
Υποστηρίζεται από πολλούς ότι το έθιμο έχει τις ρίζες του στα Ελληνικά Κρόνια (αγροτικές γιορτές προς τιμήν του Θεού Κρόνου). Ήταν οικογενειακή γιορτή στο τέλος της συγκομιδής των καρπών. Στο στρωμένο γιορτινό τραπέζι συνέτρωγαν όλοι - μαζί και οι δούλοι. Φαίνεται ότι μετά το γεύμα μοιράζονταν μικρά ψωμάκια ή πίτες μέσα στις οποίες έβαζε η νοικοκυρά ένα κομμάτι στάχυ, έναν καρπό, ή ακόμη και ένα ομοίωνα αλόγου. Όλοι εύχονταν, το στάχυ που τους έτυχε ή ο καρπός να αυξήσει την σοδειά τους. και αν τύχαιναν ομοίωμα ζώου, το θεωρούσαν καλό οιωνό για τα ζώα που έτρεφαν.
Τον 2ο αι. μΧ η εορτή αυτή (τα Κρόνια) είχε εκφυλιστεί. Ο Πλούταρχος
δεν λέει καλά λόγια για την διαγωγή των δούλων στο γιορτινό τραπέζι των κυρίων
τους.
Στην Ρώμη τα Κρόνια ταυτίστηκαν με αντίστοιχη δημοφιλή γιορτή του χειμώνα, τα «Σατουρνάλια», τα οποία τελούνταν με επίσημη αργία και εμποροπανηγύρεις τον Δεκέμβριο (Χειμερινό Ηλιοστάσιο). Όμως σιγά - σιγά η ωραία οικογενειακή εκδήλωση εξαφανίστηκε από τα νοικοκυρόσπιτα. Πήρε άλλη μορφή - με τυχερά παιχνίδια και όργια σε ύποπτους χώρους μακριά από τον κρατικό έλεγχο.
Στην Ρώμη τα Κρόνια ταυτίστηκαν με αντίστοιχη δημοφιλή γιορτή του χειμώνα, τα «Σατουρνάλια», τα οποία τελούνταν με επίσημη αργία και εμποροπανηγύρεις τον Δεκέμβριο (Χειμερινό Ηλιοστάσιο). Όμως σιγά - σιγά η ωραία οικογενειακή εκδήλωση εξαφανίστηκε από τα νοικοκυρόσπιτα. Πήρε άλλη μορφή - με τυχερά παιχνίδια και όργια σε ύποπτους χώρους μακριά από τον κρατικό έλεγχο.
Αναφέρονται ακόμη και
άτυπες ανθρωποθυσίες: Σε απομακρυσμένες αγροτικές περιοχές, ύποπτες ομάδες
έτρωγαν και έπιναν. Έκοβαν μία πίτα στη οποία είχαν βάλει ομοίωμα
στέμματος. Όποιος το έβρισκε,
ανακηρύσσονταν «βασιλιάς της βραδιάς». Το γλέντι συνεχιζόταν και όλοι
μεθούσαν. Την επομένη
αυγή θυσίαζαν το «βασιλιά της βραδιάς» στους Θεούς
του Κάτω Κόσμου. Οι
Ρωμαϊκές Αρχές απαγόρευαν τις παράνομες εκείνες τελετές των μεθυσμένων
αγροτών. Αναφέρεται στο Εορτολόγιο της Εκκλησίας ο Άγιος
Μάρτυρας Δάτιος που ήρθε σε σύγκρουση με μια τέτοια
απόκρυφη τελετή.
Οι Πατέρες της Εκκλησίας πολέμησαν με
πάθος τις ύποπτες τελετές των
Σατουρναλίων. Προσπάθησαν - και φαίνεται πως το κατάφεραν - να
επαναφέρουν το ωραίο οικογενειακό πανηγύρι (τα Κρόνια) και του έδωσαν
χριστιανικό νόημα.
Τώρα πια δεν τιμούμε τον Κρόνο αλλά το «Βασιλέα των ουρανών»
που γεννιέται αυτές τις μέρες. Στη Δύση
ο Επίσκοπος Ρώμης καθιέρωσε το γιορτινό τραπέζι να στρώνεται προς τιμήν
του νεογέννητου Βασιλέα του Κόσμου (του Χριστού). Σε πολλές χώρες της
Ευρώπης προστίθενται και οι τρεις βασιλιάδες (στην Γαλλία
troi
roi - οι τρεις Μάγοι) που έρχονται «εξ ανατολών»
να προσκυνήσουν το Θείο Βρέφος - τον Βασιλιά του
Σύμπαντος. Οι εκδηλώσεις καθιερώθηκαν σε όλη την Ευρώπη να τελούνται 17 έως 24 Δεκεμβρίου. Στο οικογενειακό τραπέζι μετέχει όλη η οικογένεια,
το υπηρετικό προσωπικό, ακόμη και πτωχοί γείτονες. Στο τέλος του γεύματος προσφέρονται γλυκά και
δώρα (που όπως πιστεύουν τα φέρνει το Χριστουγεννιάτικο δένδρο
και ο santa Claus), μοιράζονται πίτες, και όλοι μαζί ψάλλουν χριστουγεννιάτικα
τραγούδια (τα γνωστά carolsτα
γνωστά
Carols).
Στο
Βυζάντιο και ιδιαίτερα στην Συρία και Καππαδοκία ο
λαός τιμά με ιδιαίτερα λαμπρές τελετές την μνήμη του
Μεγάλου Βασιλείου (που είχε πεθάνει την 1η Ιανουαρίου του 379). Δεν ήταν
δύσκολο να μετατεθεί η κοπή της πίτας ώστε στην τιμή του «Βασιλιά των
Ουρανών» να προστεθεί η τιμή στον άνθρωπο που δίδαξε πολιτισμό και αγάπη
στην μακρινή Ανατολή. Έτσι η παραδοσιακή πίτα στην Ελληνόφωνη Ανατολή
κόβεται την 1η Ιανουαρίου. Και τα δώρα που ανταλλάσσουν μεταξύ τους .
Γιώργος
Ιωαννίδης
.........................................................................................................................................
Ελάτε στο τραπέζι μας απόψε,
για τή χαρά νά κάμωμε μια θέσι.
Τήν πίττα μας, πατέρα, τώρα κόψε,
νά ίδούμε το φλουρί σε ποιόν θα πέση.
.
Κι ας μένη έτσι στρωμένο απόψε, άς μένη
κι ή σόμπα μας άς καίη εκεί στο πλάι
‘Άπόψε με τήν κάπα χιονισμένη
Θά ‘ρθη κι ό “Αι-Βασίλης για νά φάη.
Παλιό Αναγνωστικό Δ Δημοτικού
...................................................................................................................................................................
